Από το 2019 μέχρι σήμερα, η Ελλάδα έχει την τιμή –ναι, ακριβώς, την τιμή– να απολαμβάνει το περιβόητο «επιτελικό κράτος». Ένα κράτος που, σύμφωνα με τα φυλλάδια και τις PowerPoint παρουσιάσεις του, ήρθε να βάλει τάξη στο χάος. Να οργανώσει, να συντονίσει, να εποπτεύσει. Στην πράξη; Απλώς να μετατρέψει το κλασικό ελληνικό δημόσιο σε κάτι ανάμεσα σε startup του 2005 και εκκλησιαστικό συμβούλιο με γραμματέα τον ξάδερφο που ξέρει να χειρίζεται Excel.
Η ιδέα ήταν φαντασμαγορική: το παλιό Δημόσιο, με τους ξεθωριασμένους υπαλλήλους, τα τσιγάρα στα γραφεία και τα φακελάκια κάτω από το τραπέζι, θα έδινε τη θέση του σε μια υπερδομή-εγκέφαλο. Έναν μηχανισμό που θα κουνάει τα νήματα πίσω από κάθε υπουργείο, κάθε υπηρεσία, κάθε νομαρχία. Μια ορχήστρα όπου ο μαέστρος θα φοράει κοστούμι, αλλά η μπαγκέτα του θα είναι συνδεδεμένη με… Google Calendar.
Μόνο που, όπως όλα στην Ελλάδα, το «επιτελικό» δεν είχε καμία σχέση με το «λειτουργικό». Γιατί το παλιό Δημόσιο δεν πέθανε ποτέ – απλώς άλλαξε γραβάτα. Οι ίδιοι άνθρωποι, τα ίδια μυαλά, η ίδια μόνιμη αργοπορία στο «σύστημα». Ο μόνος που πίστεψε ότι κάτι άλλαξε ήταν ο επικοινωνιολόγος που έγραψε το σλόγκαν.
Και κάπου εκεί ξεκινά η μεγάλη σύγκρουση. Το επιτελικό κράτος παρουσιάζεται σαν τον γυαλιστερό, ψηφιακό, «ευρωπαϊκό» ξάδερφο που σπούδασε στο εξωτερικό, αλλά γύρισε πίσω και βρήκε στο χωριό τον παλιό καφενέ. Ο παλιός δημόσιος παράγοντας, με το φραπεδάκι του και το δίκτυο των «γνωριμιών», δεν καταλαβαίνει τι σημαίνει «ψηφιακή διακυβέρνηση». Καταλαβαίνει όμως πολύ καλά πώς να σε κρατήσει στο περίμενε «μέχρι να περάσει η επιτροπή».
Το επιτελικό κράτος μιλάει τη γλώσσα των dashboards, των KPIs, των target groups. Το παλιό Δημόσιο μιλάει τη γλώσσα του «έλα αύριο, γιατί σήμερα έχω βγάλει τα παπούτσια». Το πρώτο θέλει να ελέγχει από πάνω, το δεύτερο θέλει να καθυστερεί από κάτω. Και το αποτέλεσμα; Ο πολίτης να βρίσκεται στη μέση, να νιώθει ότι δεν έχει να κάνει με ένα κράτος, αλλά με δύο παράλληλα σύμπαντα που συγκρούονται πάνω στο κεφάλι του.
Από τη μια, ανακοινώσεις για «άμεση ψηφιοποίηση», «μεταρρύθμιση», «εκσυγχρονισμό». Από την άλλη, το ΚΕΠ που σου ζητάει φωτοτυπία ταυτότητας, αν και έχεις μαζί σου το gov.gr στο κινητό. Από τη μια, το αφήγημα του «νέου μοντέλου διοίκησης». Από την άλλη, το κλασικό «λείπει η υπογραφή του τμηματάρχη, ξαναπέρνα».
Κι εδώ βρίσκεται το πιο παράδοξο: μπορεί να υπάρχει διάθεση για εξέλιξη, για «μοντερνισμό», για να μπούμε επιτέλους στον 21ο αιώνα χωρίς να νιώθουμε τουρίστες στην ίδια μας τη χώρα. Όμως δεν υπάρχει καμία διάθεση να σπάσουν αυγά. Γιατί κάποιες κοινωνικές ομάδες –οι ίδιες που χρόνια τώρα χτίζουν καριέρες πάνω στη στασιμότητα– θα επηρεαστούν, και μάλιστα σοβαρά. Έτσι, πέρα από τη σύγκρουση ανάμεσα στο παλιό Δημόσιο και το επιτελικό κράτος, έχουμε και τη σύγκρουση συμφερόντων. Ένα αόρατο αλλά αμείλικτο μπρα-ντε-φερ, όπου καμία κυβέρνηση δεν τολμά να κόψει τα προνόμια των «βολεμένων», γιατί ξέρει ότι το τίμημα θα είναι πολιτικό, εκλογικό και άμεσα μετρήσιμο. Οπότε, το αποτέλεσμα είναι ημίμετρα: αλλαγές βιτρίνας, αλλά χωρίς τολμηρή τομή. Το Excel επάνω στο γραφείο, αλλά το παλιό τεφτέρι από κάτω.
Κι αν κάποιος θέλει παραδείγματα, ας κοιτάξει λίγο πίσω: στην πανδημία, όπου το επιτελικό κράτος έστελνε SMS για την έξοδο από το σπίτι, αλλά άφηνε τα νοσοκομεία να λειτουργούν με λογική δεκαετίας ’80. Στις πυρκαγιές, όπου το κέντρο επιχειρήσεων έστηνε χάρτες με δορυφορικά δεδομένα, αλλά οι κάτοικοι έβλεπαν τις φλόγες να φτάνουν στα σπίτια τους χωρίς ούτε μια υδροφόρα. Στις πλημμύρες, όπου τα δελτία Τύπου μιλούσαν για «πρωτόγνωρα καιρικά φαινόμενα», λες και η βροχή φταίει που τα ρέματα είχαν καταντήσει σκουπιδότοποι. Το παλιό και το νέο δεν συγκρούστηκαν μόνο· συναντήθηκαν σε μια σουρεαλιστική χορογραφία, αφήνοντας τον πολίτη ξανά θεατή και θύμα ταυτόχρονα.
Στην πραγματικότητα, το επιτελικό κράτος δεν ήρθε να αντικαταστήσει το παλιό Δημόσιο. Ήρθε να το ντύσει με ένα ακριβό κουστούμι και να βάλει στο πέτο του ένα λαμπερό pin που γράφει «made in Brussels». Όμως από μέσα παραμένει το ίδιο κορμί, με την ίδια κοιλιά, τις ίδιες συνήθειες και την ίδια αντοχή στο χρόνο.
Και κάπως έτσι, το 2025, βρισκόμαστε με δύο Ελλάδες:
- Την Ελλάδα της «ηλεκτρονικής διακυβέρνησης» που στέλνει SMS στο κινητό σου για τα πάντα.
- Και την Ελλάδα του καφενείου, που σε βάζει να περιμένεις σε ουρά μέχρι να καταλάβεις ότι SMS και χαρτούρα μπορούν να συνυπάρχουν αρμονικά.
Γιατί, στο τέλος της ημέρας, το ζήτημα δεν είναι αν κάποιος κατατάσσεται πολιτικά ή ιδεολογικά «δεξιά», «αριστερά» ή «κάπου στη μέση». Το ζήτημα είναι απλό και συνάμα ανυπόφορα δύσκολο για την Ελλάδα: τι δουλεύει υπέρ του πολίτη – και κυρίως υπέρ του αδύναμου πολίτη. Για τον ΑΜΕΑ που πρέπει να παλέψει με δέκα διαφορετικές σφραγίδες για ένα αυτονόητο δικαίωμα, για τον υπερήλικα που χάνεται ανάμεσα σε ηλεκτρονικές πλατφόρμες και γραφειοκρατικά κενά, για τον άνθρωπο που δεν έχει γνωριμίες να «ξεμπλοκάρει» το αίτημά του. Εκεί κρίνεται η ουσία κάθε κράτους – επιτελικού ή μη. Όλα τα υπόλοιπα είναι απλώς διακόσμηση.
